حمام چهار فصل اراک

این بنا مربوط به دوران قاجاریه است و از آثار ارزشمند و بسیار زیبای منطقه محسوب می شود . این حمام دارای سه قسمت بوده : حمام مردانه ، زنانه و حمام اقلیت های مذهبی و مانند تمام حمام های قدیمی که از آب جاری استفاده می کردند چند متر از سطح خیابان گودتر است . رخت کن حمام با کاشیکاری های بسیار زیبای هفت رنگ تزئین شده و سقف حمام روی هشت ستون قرار دارد که این ستون ها دارای پیچگاه های بسیار زیبا و کاشی های منقوش می باشد . در حال حاضر این حمام به عنوان موزه مورد بازدید علاقمندان قرار می گیرد . بنیانگذار آن شخصی به نام مرحوم حاج محمد ابراهیم خوانساری بوده است                .
این مجموعه کم نظیر در ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی "( عباس آباد ) فعلی واقع است . وجه تسمیه آن به واسطه تابلوهای کاشی می باشد . که در ارتباط با چهار فصل سال منقوش گشته و در چهار سمت سربینه حمام مردانه نصب بوده است . بر روی این کاشی های خشتی نقوشی از مناظر طبیعی دیده می شود که احتمالاً حکایت از آن دارد که این حمام در چهار فصل سال می تواند مورد استفاده باشد . همچنین کاشی هایی که نقوش آنها شکارگاهی است و شامل جنگ بین شیر و اژدها و شیر و گاو می باشد که در هر دوی آن شیر حیوان غالب است و به احتمال قوی بدین معنا بکار برده شده که در این حمام گرما به سرما غالب است چرا که شیر در عربی اسد خوانده می شود که یکی از ماه های گرم تابستان است و به این ترتیب مردم را برای ورود به حمام و استفاده از آن مشتاق تر می کرده است . حمام از نظر معماری فوق العاده غنی است و می تواند از نظر سبک معماری و ویژگی های تاریخی و از نظر شهرسازی و ارزش های آن مورد بررسی قرار گیرددر حال حاضر از مجموعه مساحت 1600 متری این بنا 9000 مترمربع آن که شامل سربینه مردانه و گرمخانه است بازسازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است که بخش رخت کن مردانه و هشتی بین گرمخانه و رخت کن به موزه تابستانی شناسی تبدیل شده است . اشیاء به نمایش گذاشته شده در آن مربوط به دوران قبل و بعد از اسلام بوده و بخش گرمخانه آن در حاضر تبدیل به موزه مردم شناسی شده که در این قسمت سعی شده از موضوعات مردم شناسی استفاده شود ، اشیاء این بخش شامل ابزار و وسایل روشنایی ، قهوه خانه ، وسایل حمام ، اسناد و قباله ها و قرآن های خطی است . هنرهای سنتی مانند کارگاه گیوه کشی و فرش بافی نیز بخشی از این مکان را به خود اختصاص داده است.                                    .
اولیت هشتی ارتباطی میان در ورودی و سربیه یا رخت کن مردانه قسمت سربینه حمام مردانه هشتی ارتباطی میان گرمخانه و سربینه مردانه ، محل نگهداری آب ، گرمخانه مردانه ، رخت کن ، و سربینه حمام خاص ، گرمخانه حمام خاص ، منبع ذخیره آب گرم ، خزینه حمام مردانه ، قسمت سربینه حمام اقلیت های مذهبی ، قسمت گرم خانه اقلیت های مذهبی _ خزینه کوچک حمام اقلیت ها ، هشتی ارتباط دهنده قسمت سربینه زنانه و در ورودی داخل کوچه ، قسمت سربینه یا رخت کن حمام زنانه ، محل انبار نگهداری آب ، محل نگهداری آب و کارگاه مرمت ، هشتی ارتباطی بین سربینه و گرمخانه حمام زنانه ، خزینه آب سرد که بعدها به صورت دوشی تبدیل شد ، خزینه آب گرم ، فضای هشت ضلعی که ارتباط دهنده بین دو قسمت ها بوده است و مورد استفاده آن در حمام بسیار حائز اهمیت است چون علاوه بر اینکه یا قسمت ورودی را به سربینه ها و یا قسمت سربینه را به گرمخانه ها متصل می کرد باعث تعدیل حرارت نیز می شدیکی از زیباترین بخش های این حمام قسمت سربینه زنانه است که گنبد آن یک پارچه و بدون برپاداشتن ستون بنا شده است و این از نظر معماری با توجه به امکانات کم آن دوران قابل توجه است . حمام زنانه و بخش اقلیت های مذهبی یا خصوصی دارای یک سربینه زنانه است اما گرمخانه آن دارای خصوصی و عمومی است که شاید بتوان گفت در نوع خود بی نظیر باشد                                    .
اما سربینه حمام مردانه با کاشی خشتی هفت رنگ با طرح های متنوع تزئین یافته است و تمام سطوح داخلی آن نیز با کاشی و طرح های اسلیمی و ختایی مزین گردیده است . گنبد اصلی سربینه بر روی هشت ستون اصلی قرار دارد که این ستون ها نیز به شکل هنرمندانه ای کاشی کاری شده و دارای پیچک های بسیار زیبایی است . از جمله ویژگی های معماری سربینه علاوه بر طرح قرینه سازی و رسم بندی ها و نحوه ستون بندی آن همین کاشی کاری ها است که شامل کاشی کاری های قالبی و پیچکی است و تمام سطح سربینه مردانه بوسیله همین کاشی ها تزئین یافته است . شکل های اسلیمی نظیر گل و بوته درختان سرو و صنوبر و انگور و نیز منظره های طبیعی که حاکی از ذوق و احساس هنر کاشی ساز است . مثل نشان دادن چشمه های آب ، رودخانه و گیاهان وحشی که در میان آنها پرندگان شبیه کبوتر و قرقاول در حال نشسته یا پرواز دیده می شوند                              .
از نقوش دیگر کاشی ها می توان به نقش شیر و گاو و یا شیر و اژدها اشاره کرد که به نقوش شکاری معروفند این مکان دارای کاشی کاری هایی به نقش عقاب با شکار مرغابی نیز هست . در سینه هر ستون نقش سربازان و افراد نظامی آن دوره با اونیفورم های مخصوص و رنگ های مخصوص گوناگون با حالت های ایستاده همراه باشمشیریاتفنگ در دستشان دیده می شود .
تمام سربازان دارای واکلسیل های سرشانه و در جاهای متفاوت نظامی آن زمان باشند که با علامت ستاره بر روی سینه هایشان مشخص شده اند . رنگ بکار رفته در کاشی ها بیشتر عبارت است از زرد و آبی لاجوردی و فیروزه ای ، سبز و سفید و مشکی و خاکستری و قرمز و نارنجی است . کاشی های این دوره هم مربوط به زمان قاجار با نقوش سربازان قاجاری است

غارهای انجدان

1-غار آسیلی : این غار در حدود 5 کیلومتربا انجدان فاصله دارد و در طرف مغرب انجدان است دهانه غار مزبور رو به غرب قرار دارد و مدخل آن دو دریچه دایره شکل که ستونی به محیط یک متر دیواره وسط این دو دریچه را تشکیل می دهد . به تالار اولیه غار مربوط و رابط بین محیط داخل و خارج غار است . دریچه دایره ای سمت راست به عرض 80 سانتیمتر و ارتفاع 90سانتیمتر و دریچه ای دایره سمت چپ به عرض 1/1متر و ارتفاع 90 سانتیمتر می باشد و طول محوطه مدخل غار 5/10 متر و عرض 5/8 متر و ارتفاع 2 متر است . دالان غار در سمت چپ محوطه در انتها قرار گرفته و ارتفاع آن 5/1 متر و به عرض 1 متر می باشد > مسیر غار تا انتها به طول مایل یا شیب تندرو به پایین می رود و از مدخل دالان به طول 12 متر در تنگنای کم عرض و مورب پایین رفته بن بست می شود و برای عبور به قسمت انتهای غار باید به شکم خوابید و خزیده از میان شکافی که در سمت راست روی حفره مسدود قرار دارد گذشت و به دهلیز در انتها دو مدخل دارد یکی به حفره ای که در فصل بارانی و بهار پراز آب می شود راه دارد این حفره به صورت آب انباری است که دیواره آن یکپارچه از مواد سفید آهکی و سوزنیا و بلورهای منشوری و استالاگتیتی پوشیده شده طول این حوضچه بلورین 40/2 متر و عرض 20/1 متر و ارتفاع 15/1 متر است و دهانه مدخل حوضچه 50در 40 سانتیمتر می باشد . دیگری مربوط به محوطه انتهای غار بوده و در داخل این محوطه مخازن آب که در تمام سال پر از آب است دیده و در مواقع فصول بارانی کف این محوطه تا ارتفاع قابل توجهی مملو از آب می گردد و مواد آهکی به صورت استالاگتیت و استالاگمیت منظره بدیعی به آن داده طول تالار با محوطه انتهایی 9 متر و عرض متوسط3 متر و ارتفاع 4 متر است .طول کلی غار آسیلی از مدخل خارجی تا نقطه انتهای غار 5/73 متر می باشد هوای آن در فصل بارندگی به علت دم کردن و بخار آب سنگین و مسیر آب لزج می گردد

.                           

2-غار میان لائون یا کلوچه بالا :به این غار غار چاه هم می گویند و در کوه مقابل غار آسیلی قرار دارد . غار مزبور دارای دو دهانه می باشد یکی مایل که راه عبور و رسیدن به انتهای آن است و دیگری عمودی بوده در حدود 3 متر بالاتر از دهانه اولی قرار دارد مدخل غار 3 در 3 متر می باشد و به طور مایل با شیب تند به طول 60/14 متر و عرض متوسط 2 متر و ارتفاعی در حدود تا پله اول غار که به فضای غار مربوط است پیش می رود در سمت راست سطح پله ستون آهکی به ارتفاع تقریبی 5 متر و محیط تقریبی 20متر دیده می شود که در اصطلاح محلی به آن ((تاپو )) می گویند (تاپو مخزن آرد و گندم می باشد که با دست انسان ساخته می شود )                                                                                         

از سطح پله اول تا کف غار پله دیگری وجود دارد که ارتفاع آن تا پله اول 20/5 متر و تا کف محوطه غار 20/5متر است محوطه غار وسیع و بسیار مرتفع و در دیواره دهلیزهای آن مواد آهکی به صورت گل های زیبا و قارچ های چتری پوشیده شده طول و عرض محوطه غار 5/24 در 5/24 متر و ارتفاع 23 متر می باشد . دهانه عمودیغار 70/2 در 50/2 متر و ارتفاع آن تا سطح پوش محوطه غار 7 متر و تا کف محوطه 30متر است و طول کلی غار مذکور از مدخل خارجی تا انتهای غار50/51 می باشد  .

                                 .                                                                              3- غار طاقارچه : این غار در نزدیکی انجدان می باشد و دو درخت بزرگ (طاق) مقابل دهانه آن روئیده و منظره بدیعی به غار داده است طول آن 22 متر و عرض میانه آن 7 متر و عرض انتهایی 11 متر و عرض مدخل غار 5/5 متر می باشد و ارتفاع مدخل 5/2 متر است ارتفاع غار 3 متر می باشد در انتهای غار دو دهلیز کوچک وجود دارد . غار سنگی و کف آن از خاک رسوبی پوشیده شده دهانه غار رو به جنوب است .

4-غار گیوه کش :وجه تسمیه آن از گیوه دوزی بوده که بنا به اظهار اهالی انجدان در زمان حمله افغانها به این غار پناه برده و بعد هم از آن گریخته است غاری کوچک و به صورت قصابخانه ای در آمده چون حیوانات درنده کوهستان طعمه های خود را در این غار برده و می خورند .

در کف آن خون پرنده و چرنده و استخوان های آنه دیده می شود طول غار مزبور 9 متر و به عرض 6 متر و ارتفاع آن 5/1متر است عرض دهانه غار 4 متر و به ارتفاع 5/1 متر می باشد و در سمت مشرق انجدان قرار دارد .

5- غار شغال دره :این غار از غار گیوه کش به انجدان نزدیکتر است و وجه تسمیه آن از شغال های فراوانی است که در دامنه ی این غار و داخل آنبه سر می برند . و 11 متر طول و 2 متر عرض و 30/1 متر ارتفاع دارد . بین دره آسیلی کوهی قرار دارد که به آن ((کلوپ جهنم )) می گویند (این کوه به خود برف نمی گیرد و بدین جهت لقب جهنم را به آن داده اند  )

((منبع : تاریخ اراک تالیف مرحوم ابراهیم دهگان))

انجدان

     این دهکده باستانی می تواند قطب گردشگری کشور شود

در سر راه اراک به خمین در 40 کیلومتری اراک، دهکده ای باستانی به نام انجدان وجود دارد که قدمت تاریخی آن متجاوز از ۱۰ قرن است. این ده که در دامنه ارتفاعات معروف هفتاد قله و لته در قرار دارد اغلب آب آن از چشمه تأمین می گردد. نام این دهکده از یک نوع گیاه که در آن ده می روید اقتباس شده است.این قریه در دوران صفویه و قاجاریه از اعتبار و شهرت بیشتری برخوردار بوده است زیرا پس از تخریب قلاع  اسماعیلیه در الموت قزوین توسط سپاهیان هلاکوخان مغول بقایای فرقه مزبور به اطراف شهر و محلات کنونی به ویژه این ده پناه برده و حدود ۱۵۰ سال پیشوایان آنها در این ده رحل اقامت افکنده که بقاع برخی از آنها هنوز به صورت مخروبه وجود دارد.در قرون گذشته پیروان اسماعیلیه از هند و پاکستان به این قریه رفت و آمد داشته اند، اما به مرور این سافرت ها، از رونق افتاده است.آثار باستانی و نقاط دیدنی فراوانی در این ده وجود داشته که در صورت توجه بیشتر میراث فرهنگی اراک ی تواند به صورت یک قطب توریستی مانند دهات ابیانه، نطنز و یا ماسوله گیلان درآید. آب و هوا و طبیعت زیبا، چشمه آب گوارا، سرسبزی باغات و اماکن باستانی، این ده را به صورت ییلاقی برای اهالی اراک به ویژه در ایام تعطیلات درآورده است.متأسفانه این ده مانند سایر دهات ایران به علت جاذبه های شهری تهران و اراک از جوانان خالی شده که در صورت تهیه امکانات زیستی، تولیدی، تفریحی و فرهنگی توسط سازمانهای مسئول امکان مراجعت دوباره جوانان و جلوگیری از تخریب بیشتر ده امکان پذیر است.در طول تاریخ گذشته، شعرا، دانشمندان و علمای فراوانی از این ده برخاسته که اسامی اکثر آنها در کتابهای «تاریخ اراک» تألیف مرحوم «ابراهیم دهگان» و یا نامداران اراک و سیمای اراک تألیف مرحوم محمدرضا محتاط مندرج است و دیگر به علت غارهای معروف و آثار باستانی شهرت یافته است. نزدیکترین راه دسترسی به آن از طریق جاده آسفالت اراک خمین (کیلومتر 26 از طریق روستای امان آباد ) است

این غارهای عبارتند از غارآسیلی ، غارمیانلانون یا کلوچه بالا ، غار طاق رچه ، غار گیوه کش و غار شغال دره . از میان این غارها ، غار آسیلی و غارطاق رچه به ویژه دیدنی ترند. غار  آسیلی 5 \73 متر طول دارد ودر فصل بارندگی منظره زیبای استالاکتیت و استلاگمیت های آن پدیدار می شود.این غار در5 کیلومتری غرب انجدان واقع شده است.

‌‏‎ دراین روستای دو بنای تاریخی شاه‏‎ قلندرو‏‎ شاه‌‏ ‏‎ غریب‏‎ می‌باشند‏‎ از بنای های قرن هشتم هجری قمری‏‎ محسوب می شود که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که از نظر معماری این دو بنا دارای پلانی هشت ضلعی می باشد ‎ که برای ساخت گنبد بعد از بالا بردن دیوارها به شانزده ضلعی تبدیل شده و گنبد بر فراز ان احداث شده است گنبد ساخته شده بر روی بقعه شاه قلندر دو پوشه و گنبد شاه غریب یک پوشه است و مصالح به کار رفته در این دو بنا از آجر سنگ و گچ و بدنه داخلی آن ها عاری از تزئینات معماری است اما در دوره صفویه ‌‏‎ در و ضریح چوبی برای آن ساخته شده که تکه هایی از آن باقی مانده است و تاریخ ساخت در و ضریح مذکور از بقعه شاه غریب را که مربوط به قرن دهم هجری قمری است بقعه شاه غریب به شماره 2453 و بقعه شاه قلندر به شماره 2452 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است‌‏‎

از شما بازدید گنندگان می خواهم اگر مطالبی در باره اراک دارند به این وبلاگ ارسال نمایند تا شهر اراک را بهتر به مردم فهیم این استان و کشور و حتی جهان بشناسانیم و هدف از ایجاد این وبلاگ معرفی شهرستان اراک .

مقالاتی در باره ی اراک و استان مرکزی
مدارس قدیم اراک (سلطان آباد)
شهید علی هاشمی سنجانی
5- دکتر تقی ملکی
4- دکتر عزالدین ابطحی
3- دکتر ابراهیم مرادیان
3-دکتر سید محمد شهرجردی
2- دکتر عزالدین ابطحی
آشنایی با پزشکان شهر اراک
چشمه آب معدنی اراک
اراک
خانه حسن پور در اراک
[عناوین آرشیوشده]