این بنا مربوط به دوران قاجاریه است . بانی این بنا در اصل یک شرکت تجاری انگلیسی سویسی الاصل به نام ((زیگلر)) بود که پس از انحلال ،قسمتی از آن توسط یکی از متمولین شهر اراک به نام ((حاج محمد حسین میثمی وکیل)) مشهور به ((حاج وکیل)) خریداری شد و از آن پس به نام قلعه حاج وکیل شهرت یافت .

با توجه به این که اراک یکی از مراکز مهم فرش ایرانی بوده است ،بسیاری از کمپانی های خارجی امتیاز تجترت فرش خود را در زمان ناصرالدین شاه به دست آورند. این کمپانی ها که تعداد آن ها به بیش از چهارده کمپانی می رسید ، به منظور در انحصار داشتن همه مراحل تولید، اقدام به احداث مجموعه وسیعی در سمت شرق شهر اراک نمودند که در آن زمان خارج از شهر قرار داشت . این مجموعه شامل کارگاه های تولید فرش ، رنگرزی و محل های مسکونی آنان بود . این بنا با نظارت انگلیسی ها ساخته شد. پس از انحلال شرکت ها و کنسولگری آن ها قسمتی از مجموعه فوق توسط حاج وکیل خریداری شد .

ساختمان فعلی بخش کوچکی از کل مجموعه اولیه است که در ساختمان های مسکونی جدید محصور شده است . این بنا شامل  حیاط ،ایوان ، شبستان ، قسمت همکف و بالا خانه است و مساحتی حدود نهصد متر مربع را شامل می شود و در محوطه ای به مساحت سه هزار و هشتصد متر مربع قرار دارد . این بنا در بخش شمالی برون گرا و در بخش جنوبی دارای یک بخش نیمه درون گرا (یک حیاط مرکزی) است . بخش برون گرای شمالی شامل یک ایوان سرتاسری است که از ستون های آجری متعددی تشکیل شده است و سر ستون های آن دارای تزیینات ساده و زیبایی است . از زیر زمین این بنا به عنوان انبار استفاده می شده و در بالای طبقه همکف کلاه فرنگی بسیار زیبایی دیده می شود. بخش هایی از پوشش بیرونی این بنا به وسیله کاشی های نره لعاب دار تزیین شده است. داخل بنا تزیینات خاصی وجود ندارد . پنجره های قلعه نیز توسط شبکه های چوبی محافظت می شود. این بنا که امروزه در خیابان شهید چمران ( نیسانیان) اراک قرار دارد.

منبع :رحم دل ،محمد ، کاظمی دهقی ،قاسم ،سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی (1383).

کلیسای مسروپ مقدس

کلیسای مسروپ مقدس در محله مسکونی و قدیمی ارامنه ،در مجاورت خیابان شهید دکتر چمران (نیسانیان ) شهر اراک قرار دارد . در سنگ نبشته بالای سر در ورودی این بنا به خط ارمنی آمده است: ((کلیسای مسروپ مقدس در زمان خورن و با همیاری ارامنه کزاز ،کمره هفت جامپلق و بور به سال 1914 میلادی ساخته شده است )).بنابراین ،بنا مربوط به دوره قاجاریه است .

وجود شرایط مناسب اقتصادی در اراک و دهکده های ارمنی نشین لیلیان ،مهاجران و شازند در این منطقه از جمله عوامل ساخت این کلیسا بوده است .

این بنا در یک محوطه بزرگ ساخته شده است و دارای چهار ساختمان مدرسه ،تالار اجتماعات ،منزل کشیش و کلیسا است . علاوه بر آن ،در سمت جنوب غربی حیاط با ساخت و نصب یک چلیپای بزرگ ،نماد شهدای ارامنه در طول تاریخ مانند شهدای ارامنه در جنگ تحمیلی را گرامی داشته اند .

نقشه کلیسا مستطیل شکل و از سه قسمت تشکیل شده است: قسمت مردم نشین، محراب و دو اتاق جانبی در مجاورت محراب. در مرکز کلیسا چهار ستون هشت ضلعی قسمتی از وزن طاق های باربر و گنبدهای یک پوش را تحمل می کنند . وزن سایر گنبدها و طاق ها بر روی جرزها انتقال می یابند .

کلیسای امانوییل

این کلیسا در شهر اراک ،حد فاصل پل برق و پل فرنگی قرار دارد و در سال 1942 میلادی مطابق با سال 1321 هجری .شمسی تاسیس شد . این کلیسا متعلق به پیروان حضرت مسیح (ع) شاخه پروتستان است .در حال حاضر این کلیسا با ریاست کشیش ((رهچرا)) در روزهای یک شنبه پذیرای مومنین مسیحی است .

منبع :رحم دل ،محمد ، کاظمی دهقی ،قاسم ،سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی (1383).

ارگ حکومتی اراک

مجموعه ارگ تاریخی و حکومتی شهر اراک که امروزه جز منزل سپهدار(که آن هم درحال باسازی است) چیزی از آن باقی نمانده است ، از بناهای عصر قاجاریه است و در خیابان ادبجو ،روبه روی خیابان شهید کلاهدوز و انتهای کوچه شهید رنجبر قرار دارد . این مجموعه به مباشرت یوسف خان گرجی (سپهدار اعظم) هم زمان با احداث نخستین پایه ها و نشانه های شهر اراک در زمان فتحعلیشاه قاجار بنا شد .

هسته و چهارچوب ساختاری اولیه شهر قدیم اراک (سلطان آباد ) از چهار بخش اصلی تشکیل می شده است :

- بازار در مرکز شهر .

- محله مسکونی حصار واقع در غرب بازار .

-محله مسکونی قلعه واقع در شرق بازار.

-عمارت های دیوانی شامل برج شیشه ،منزل سپهدار اعظم ،عمارت نظمیه و ....

نقشه سلطان آباد (اراک قدیم) که آخرین نمونه شهر سازی ایرانی ،اسلامی است ،به صورت چهار گوش شکل گرفته و در ناحیه شمال غربی آن مقر حکومتی (مجموعه ارگ حکومتی) قرار داشته است . مقر حکومتی توسط دیواری از بدنه شهر جدا می شد و در اصل در خارج از متن اصلی شهر سلطان آباد قرار داشت . مقر حکومتی یا ارگ حکومتی به عنوان مرکز حکومت و محل سکونت حاکم و دیوانیان و برخی نهادهای حکومتی بود .

از مجموعه عظیم ارگ تا سال 1340 شمسی تنها عمارت نظمیه ، خانه سپهدار و برج شیشه باقی بوده است. این مجموعه به سبب اهمیت تاریخی، فرهنگی توسط سازمان حفاظت از آثار باستانی در سال 1354 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. متاسفانه بر خلاف قانون در سال 1361 شمسی،این اثر ارزشمند تقریبا به طور کلی تخریبشد و جز پایه ها و قسمتی از زیر زمین منزل سپهدار چیزی از این مجموعه باقی نمانده است .

برج شیشه :بنای برج شیشه که یکی از سازه های معروف این مجموعه بود ، بنایی دوازده ترکی متشکل از سه طبقه مجزا است. دو طبقه بالا دارای تزئینات آجری و کاربندی های کاشی بوده است . قطر بزرگ این برج که در کف بیضی شکل است،دوازده و قطر کوچک آن هشت متر است . این برج به دلیل تزئینات کاشی کاری معلقی با طرح های زیبای لوزی شکل که در طوق آن به کار رفته بود، از فاصله دور براثر تابش نور آفتاب درخشندگی و تلالو خاصی داشت و از این رو به برج شیشه معروف شد .

منزل سپهدار اراک : در جوار این برج یک ساختمان دو اشکویه یا زیر زمین قرار دارد که به منزل سپهدار معروف است . عمده تزئینات به کار رفته در این بنا کاشی های معلقی در نمای شرقی و جنوبی آن است . زیر زمین بنا که در حقیقت حوضخانه نیز محسوب می شود ، دارای تزئینات بسیار زیبای رسم بندی است که از چهار ستون شروع می شود و ادامه آن در وسط شمسه بزرگی را شکل می دهد. این شمسه با طرح های گل و بوته و کاشی تزیین شده و در نوع خود کم نظیر است. با پایان یافتن مرحله آجر کاری این منزل ، مرحله آرایه بندی و نصب تزئینات آن در حال اجرا است .

منبع :رحم دل ،محمد ، کاظمی دهقی ،قاسم ،سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی .

مقالاتی در باره ی اراک و استان مرکزی
مدارس قدیم اراک (سلطان آباد)
شهید علی هاشمی سنجانی
5- دکتر تقی ملکی
4- دکتر عزالدین ابطحی
3- دکتر ابراهیم مرادیان
3-دکتر سید محمد شهرجردی
2- دکتر عزالدین ابطحی
آشنایی با پزشکان شهر اراک
چشمه آب معدنی اراک
اراک
خانه حسن پور در اراک
[عناوین آرشیوشده]