|
ارگ حکومتی اراک
مجموعه ارگ تاریخی و حکومتی شهر اراک که امروزه جز منزل سپهدار(که آن هم درحال باسازی است) چیزی از آن باقی نمانده است ، از بناهای عصر قاجاریه است و در خیابان ادبجو ،روبه روی خیابان شهید کلاهدوز و انتهای کوچه شهید رنجبر قرار دارد . این مجموعه به مباشرت یوسف خان گرجی (سپهدار اعظم) هم زمان با احداث نخستین پایه ها و نشانه های شهر اراک در زمان فتحعلیشاه قاجار بنا شد .
هسته و چهارچوب ساختاری اولیه شهر قدیم اراک (سلطان آباد ) از چهار بخش اصلی تشکیل می شده است :
- بازار در مرکز شهر .
- محله مسکونی حصار واقع در غرب بازار .
-محله مسکونی قلعه واقع در شرق بازار.
-عمارت های دیوانی شامل برج شیشه ،منزل سپهدار اعظم ،عمارت نظمیه و ....
نقشه سلطان آباد (اراک قدیم) که آخرین نمونه شهر سازی ایرانی ،اسلامی است ،به صورت چهار گوش شکل گرفته و در ناحیه شمال غربی آن مقر حکومتی (مجموعه ارگ حکومتی) قرار داشته است . مقر حکومتی توسط دیواری از بدنه شهر جدا می شد و در اصل در خارج از متن اصلی شهر سلطان آباد قرار داشت . مقر حکومتی یا ارگ حکومتی به عنوان مرکز حکومت و محل سکونت حاکم و دیوانیان و برخی نهادهای حکومتی بود .
از مجموعه عظیم ارگ تا سال 1340 شمسی تنها عمارت نظمیه ، خانه سپهدار و برج شیشه باقی بوده است. این مجموعه به سبب اهمیت تاریخی، فرهنگی توسط سازمان حفاظت از آثار باستانی در سال 1354 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. متاسفانه بر خلاف قانون در سال 1361 شمسی،این اثر ارزشمند تقریبا به طور کلی تخریبشد و جز پایه ها و قسمتی از زیر زمین منزل سپهدار چیزی از این مجموعه باقی نمانده است .
برج شیشه :بنای برج شیشه که یکی از سازه های معروف این مجموعه بود ، بنایی دوازده ترکی متشکل از سه طبقه مجزا است. دو طبقه بالا دارای تزئینات آجری و کاربندی های کاشی بوده است . قطر بزرگ این برج که در کف بیضی شکل است،دوازده و قطر کوچک آن هشت متر است . این برج به دلیل تزئینات کاشی کاری معلقی با طرح های زیبای لوزی شکل که در طوق آن به کار رفته بود، از فاصله دور براثر تابش نور آفتاب درخشندگی و تلالو خاصی داشت و از این رو به برج شیشه معروف شد .
منزل سپهدار اراک : در جوار این برج یک ساختمان دو اشکویه یا زیر زمین قرار دارد که به منزل سپهدار معروف است . عمده تزئینات به کار رفته در این بنا کاشی های معلقی در نمای شرقی و جنوبی آن است . زیر زمین بنا که در حقیقت حوضخانه نیز محسوب می شود ، دارای تزئینات بسیار زیبای رسم بندی است که از چهار ستون شروع می شود و ادامه آن در وسط شمسه بزرگی را شکل می دهد. این شمسه با طرح های گل و بوته و کاشی تزیین شده و در نوع خود کم نظیر است. با پایان یافتن مرحله آجر کاری این منزل ، مرحله آرایه بندی و نصب تزئینات آن در حال اجرا است .
منبع :رحم دل ،محمد ، کاظمی دهقی ،قاسم ،سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی .
| 
